Servindi, 20 de diciembre, 2013.- Compartimos una delicia de artículo escrito en runa simi por el profesor quechua Quinchu Sunchu sobre la prueba PISA. A los que achacan toda la responsabilidad a los maestros por no exhibir resultados en los alumnos Quinchu analiza cómo la responsabilidad no recae solo en los docentes sino que se trata de un desafío del Estado en su conjunto y de los medios de comunicación que transmiten programas grotescos.
2012 PISA Tupuy
“Pasaypaqmi kachkanchik”, “pinqaypim tarikunchik”, “wawanchikkuna churinchikkuna hawa suyukunaman lluqsiptinqa imaynatataq qawanqaku, imaynataq rikuchikunqaku?” nispam PISA tupuy lluqsirqamusqanrayku, qiwiykachakuspankuraq, runakuna rimapakuchkanku.
2012 watapi, PISA sutiyuq huñu, 15 watayuq sipaskunata maqtakunata, ñawichayninpi, yupakunawan hamutayninpi tupusqanmanta willakuy lluqsirqamuptinmi huchayuqkunata maskachkanku. Arí PISApa willakusqanmanhinaqa suyunchikqa lliwpa chupanpim tarikuchkan.
Kay tupuypi warmi qari yachakuqkuna mana qispikusqankuqa amawtakunapa huchansi. Wakin rimaq runakunaqa amawtakuna wichichiqhinañam rimachkanku.
Jesús Herrero (CNE), Santiago Cueto (GRADE) hinaspa Franco Mosso (Enseña Perú)1 rimasqankumanhinaqa amawtakuna uman wiñachiyllapis sasachakuy tukunman chaymanta yachay wasi umalliq amawtakuna mana watasqahina llamkanankupaq kacharisqahinas llamkananku. Llumpaytas suyukunapi yachay qawaqkuna yachay umalliqkunapa simin upallachiqhina, manyaqhinas llamkachinku, chaysi kayna sasachakuypi tarikunchik. Ichaya chaynapas kanman ichaya manapas.
PISA tupusqanwanchu llaqtanchik, suyunchik allin mana allin kasqanta yachachwan? Manachusmi. Ama qunqasunchu kay tupuypiqa 15
watayuq sipas maqtakunallatam tupurqaku, paykunaqa chawpi yachayninta yaqañam tukuchkarqaku. Pikunataq chay sipas maqtakuna karqaku? PISA tupusqan tapukuykuna warmakunapa ima yachaynintataq tupun? Manam allin runa kaynintachu tupunqa, ñawichay hinaspa yupawan hamutasqallankutam tupunqa.
Llaqtanchik allin kananpaq, ñuqanchik allin umayuq kananchikpaq allin sunquyuq kananchikpaq amawtakunallachu llamkanan? Manam. Lliwchanchikmi llamkannachik, tayta mamakuna, qullanakuna, llamkana wasi umalliqkuna. Qawachina wasikunapi llamkaqkuna, sapa punchaw willakuq maytu hurqumuqkuna. Lliwchanchik huñunakuykuspam allin sunquyuq, allin umayuq runakunataqa qispichisunchik. Chaynam allin takyasqa kallpachakusqa llaqta kasunchik.
Manayá chaynachu. Maypitaq warmakuna runayachkanku? Imatataq sapa punchaw warmakuna qawanku? Kay qawasqaykichik qillqasqa maytukunatam wasin lluqsisqanmanta wasin kutiykunankama qawanku. Wasinman kutiykuspaqa qawanapi muchanakuyllata, maqanakuyllata, imayna suwakuyllata, yawarllata, llakillatam qawanapi qawan. Kaykunaraykum manaraq sikintapas allin pichakuyta yachachkaspam yanan tariytaqa yacharqunña, imayna llullakuytaqa yacharqunña. Sunquchankuqa tusuyllapiña, warmiqa qari tariyllapiña.
Kay llutan llamkaykunata qawaspankum warmakunaqa mana allin qillqasqa maytukuna ñawichayta munankuñachu. Manaña yanqallapas maytukuna hapiytaqa munankuñachu.
Allin yachayniyuq kaypiqa, allin sunquyuq kaypiqa manam kay qipa watakunallachu Piruw suyunchik lliw hawa suyukunapa siki chupanpi tarikun. Llaqtanchikpa yachaynin chinkarqachisqankumantapunim kayna llutan rikurirqunchik. Llaqtanchikkunaman hawa runakuna yachayninchikta chinkarqachisqankuraykum kayna rikurirqunchik.
Mana chayqa hawkachiki kawsakuchwan.
Manachiki suwanakuy kanmanchu, manachiki sipinakuy kanmanchu, manachiki qanra qanra llaqtapi kawsachuwanchu.
PISA tupuy rikurimusqanraykum amawtakunallata pinqachkanku, yachay wasikunapi yachachiqkunallata pinqachkanku. Yachay qipachaqkunata tarispa pinqaypi churanankupaqqa pinqaqkunam allinta ñawinkuta kicharinanku.
Imapaqtaq llaqtanchikpaq allin kanman allin ñawichaq runa pasaypaq suwallaña kaspaqa? Imapaqtaq suyunchikpaq allin kanman allin allin yupakunawan hamutaq runa kawsakuyninpi pasaypaq qanra, llulla, chiqnikuq, sapan uytu kaspaqa?
Yachay wasikunapiqa manam maytukuna allin ñawichayllatachu qispichina; manam yupakunawan allin umayuq kanallantachu maskana. Llaqtanchik allin hawka kananpaqqa sipaskunapa maqtakunapa sunquntapas wiñachinanchikmi: Chayna kaptinqa manañachiki runapas suwakunamanta manchakustinchu ñankunapi purinman. Kaykunamantaqa manam pipas rimanchu. Pasaypaq tutay pachapim kawsachkanchik.
PISA tupuyninqa llaqta wiñananpaq, runa allin llaqta ukupi hawka kusisqa kawsakunanpaq manam yanapakunchu. Chaymi hatun pinqay.